Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου 2008

Calle del Desengaño (Οδός Απογοητεύσεως) αρ. 1



Πάνε κάμποσα χρόνια από τότε που, μαζί με τους συμφοιτητές μου, άκουγα με δέος από τη Μαριλένα Κασιμάτη, επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης που μας είχε διδάξει ένα-δυο μαθήματα περαστική από τη σχολή, ότι η Πινακοθήκη έχει στην κατοχή της μυθικές σειρές χαρακτικών του Φρανθίσκο Γκόγια ι Λουθιέντες. Τα πολύτιμα αυτά χαρακτικά τα φανταζόμουν να ασφυκτιούν και να κινδυνεύουν αποθηκευμένα σε σκοτεινά και μουχλιασμένα υπόγεια. Μάλλον υπερέβαλλα, αλλά τέτοια εικόνα έχω σχηματίσει για τους αποθηκευτικούς χώρους της ΕΠΙΜΑΣ από εκείνο τον χειμώνα που πληροφορηθήκαμε με φρίκη ότι είχαν πλημμυρίσει από τη βροχή. Οι φόβοι μου όμως αποδείχτηκαν αβάσιμοι, τα χαρακτικά είναι άθικτα και μάλιστα εκτίθενται - επιτέλους.

Προσωπικά δεν περίμενα την Εθνική Πινακοθήκη για να δω χαρακτική του Γκόγια, αλλά όταν πρόκειται για κορυφαία έργα ενός τόσο μεγάλου δημιουργού, όσες φορές και να τα δει κανείς δεν είναι αρκετές. Οι δύο προηγούμενες εκθέσεις τους, των δεκαετιών του ’70 και του ’80, απευθύνονταν σε ηλικιακά μεγαλύτερο από εμένα κοινό. Στα χρόνια που μεσολάβησαν είδα μάλλον όλες τις σειρές των χαρακτικών του Γκόγια σε διάφορα κομψά μουσεία του εξωτερικού. Όμως η Πινακοθήκη διαθέτει άριστες πρώιμες εκδόσεις και των τεσσάρων περίφημων σειρών Τα καπρίτσια, Τα δεινά του πολέμου, Ταυρομαχία και Τρέλες-Οι παροιμίες, που δεν τις προσπερνάς όταν εκτεθούν. Τις ξαναείδα λοιπόν μαζί με πολύ άλλο κόσμο. Όχι τόσο όσο σε εκείνο το πολυτελές παλάτσο στη Ρώμη, όπου πλήθη γηγενών και τουριστών σχημάτιζαν τεράστιες ουρές, πάντως κόσμο αρκετό, που να δικαιολογεί την παράταση της έκθεσης μέχρι τις 20 Οκτωβρίου.



Στην έκθεση Goya - Χαράκτης της Εθνικής Πινακοθήκης - «Ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα» κατέφτασα το πρώτο βροχερό Σαββατοκύριακο αυτού του φθινοπώρου, με μουντή διάθεση, πειραγμένη και από ένα μοχθηρό καλοκαίρι και από τα απόνερά του, και μπήκα στη σειρά. Η μεγάλης συναισθηματικής και νοηματικής φόρτισης χαρακτική ήταν γραμμικά παρατεταγμένη επάνω σε τοίχους με διαφορετικό για την κάθε ενότητα χρώμα, και οι επισκέπτες κινούμασταν ο ένας πίσω από τον άλλο σαν τα μυρμήγκια, ακολουθώντας βήμα-βήμα το ξεδίπλωμα ενός παραμορφωμένου και συχνά βίαιου και εφιαλτικού κόσμου, δημιουργημένου από την ιδιοφυή συνάντηση της οργιαστικής φαντασίας του καλλιτέχνη με την ταραγμένη εποχή του.


Η ανάπτυξη της έκθεσης ήταν σαφής, εύληπτη και ευάερη. Τίποτα εντυπωσιακό, αλλά όταν η πρώτη ύλη είναι άριστης ποιότητας και το στήσιμο δεν προκαλεί σύγχυση ή ασφυξία, τότε είμαι ικανοποιημένη. Υπήρχαν κατατοπιστικά κείμενα για τη ζωή, το περιβάλλον και το έργο του Γκόγια, καθώς και -όχι πολύ βοηθητικό, είναι η αλήθεια- συνοδευτικό υλικό που εξηγούσε τις ιδιαιτερότητες της χαρακτικής. Στο κατώτερο επίπεδο είχε στηθεί η κατασκευή που διακρίνεται στην πιο πάνω φωτογραφία, με σκοπό μάλλον να προσφέρει κάποια άρθρωση στον μεγάλο χώρο. Στο δε ισόγειο υπήρχε μια πολύ εύστοχη προσθήκη: η τυπογραφική πρέσα που είχε χαρίσει στον Έλληνα χαράκτη και ζωγράφο Δημήτρη Γαλάνη ο Ντεγκά στο Παρίσι. Tο αντικείμενο αυτό, που ανήκει σε συλλέκτη, γεφύρωνε τόπους και εποχές σαν απόηχος της διαχρονικότητας του έργου του Γκόγια.


¡Ésto es lo peor! (Να και το χειρότερο!), από τη σειρά «Desastres / Δεινά του πολέμου». Την εικόνα στη σ. 198 του καταλόγου της έκθεσης συνοδεύει το εξής κείμενο:

Μια αλεπού, σύμβολο της πονηριάς, υπογράφει τις καταδίκες αλυσοδεμένων και ικετών. Ένας υποτακτικός της κρατάει το μελανοδοχείο. Τα βιβλία -ο Νόμος- κείτονται στο χώμα. Η καταδικαστική απόφαση που υπογράφεται από την αλεπού, όπως αναφέρει ο A. Pérez-Sánchez, είναι ο ενδεκασύλλαβος στίχος: «Μίζερη ανθρωπότητα, το φταίξιμο είναι δικό σου», παρμένος από το βιβλίο Ιταλού σατιρικού ποιητή με θέμα «Ομιλούντα ζώα». Ο Goya θα πρέπει να εμπνεύστηκε από αυτό αρκετά για τα χαρακτικά των «Caprichos» και των «Proverbios».


Μέσα σε αυτό το λιτό περιβάλλον, πέρασα δύο υπέροχες ώρες. Θαύμασα ξανά την καυστικότητα με την οποία ένα από τα μεγαλύτερα σατιρικά πνεύματα όλων των εποχών καταγγέλλει την αλαζονεία, τη διαφθορά, την αμάθεια, τη γελοιότητα, τη δεισιδαιμονία, τη θρησκοληψία, τη μαγεία. Εκτίμησα εκ νέου την οικουμενικότητα του μηνύματος της αξιοπρέπειας και της ξέγερσης απέναντι σε κάθε είδους τυραννία. Σκέφτηκα πόσο επίκαιρα ακούγονται όλα αυτά στην εποχή μας και τι ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης είναι ο Γκόγια όχι μόνο για τους μοντέρνους αλλά και για τους σύγχρονους καλλιτέχνες. Και ακόμη άντλησα ευχαρίστηση από την προσπάθειά μου να ξεφλουδίσω το κρεμμύδι των νοημάτων, να αποδομήσω το περίτεχνο layering κάποιων έργων το οποίο αποσκοπούσε στην προστασία του καλλιτέχνη από τη μισαλλοδοξία της Ιεράς Εξέτασης. Παρά το αποκρουστικό, με τα σημερινά δεδομένα, θέμα της, με συνάρπασε ακόμη και η σειρά Ταυρομαχία, με την κινηματογραφικότητα και τη ρομαντική εμμονή της στη διερεύνηση ενός θεάματος άρρηκτα συνδεδεμένου με την ισπανική ταυτότητα (στα χαρακτικά φιγουράρουν από Μαυριτανούς προδρομικούς ταυρομάχους μέχρι προσωπικότητες όπως ο Ελ Θιδ και ο Κάρολος Ε’ που αναμετρώνται με τους ταύρους).


Αλλά εκείνο που με χτυπάει κατακούτελα όταν πρόκειται για έργα του Γκόγια είναι η αύρα της αντινομίας και της τραγικότητας που τα περιβάλλει - στον σχηματισμό της οποίας βοηθά όχι μόνο εκείνο που βλέπουμε, αλλά και εκείνο που γνωρίζουμε. Ο Γκόγια ήταν προοδευτικό πνεύμα, διαποτισμένο με τις αρχές του Διαφωτισμού, το οποίο όμως συναναστρεφόταν και υπηρετούσε ή -ακόμη χειρότερα- επιθυμούσε διακαώς να συναναστρέφεται και να υπηρετεί όσους απεχθανόταν, και επιπλέον είδε με τα ίδια του τα μάτια τη Γαλλική Επανάσταση να εκφυλίζεται σε ιμπεριαλιστική επιχείρηση απίστευτης ωμότητας. Η πικρία έγινε δεύτερη φύση του.


Το 1819 ο Φρανθίσκο Γκόγια ι Λουθιέντες απέκτησε τη λεγόμενη Έπαυλη του Κουφού κοντά στη Μαδρίτη όπου, τσακισμένος από την απώλεια της ακοής του -τον είχε πλήξει ήδη από το 1783- και από την επαφή του με τους ανθρώπους, δημιούργησε τους περίφημους Μαύρους Πίνακές του. Το σπίτι εκείνο δεν αποκαλούνταν έτσι λόγω του Γκόγια που εγκαταστάθηκε εκεί, αλλά λόγω του προηγούμενου ιδιοκτήτη του, που ήταν επίσης κωφός. Αλλά αυτή δεν είναι η μοναδική σύμπτωση που έχει να κάνει με τα σπίτια του καλλιτέχνη και που προοικονομεί. Πολύ νωρίτερα, το 1782, όταν στη Μαδρίτη θριάμβευε ένας Γκόγια με εντελώς διαφορετικό, ροκοκό ψυχισμό, ο καλλιτέχνης απέκτησε, όπως διαβάζουμε στο χρονολόγιο της έκθεσης, «ιδιόκτητη κατοικία στην Calle del Desengaño (Οδός Απογοητεύσεως) αρ. 1».



Goya - Χαράκτης της Εθνικής Πινακοθήκης -

«Ο ύπνος της λογικής γεννά τέρατα»

Επιμέλεια: Μαριλένα Κασιμάτη

Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου

Έως τις 20 Οκτωβρίου 2008




8 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Γεια σου, χαίρομαι που σε βρήκα αλλά εξαφανίζεσαι για μεγάλα διαστήματα.

Ανώνυμος είπε...

Καλή προσπάθεια εκ μέρους της Πινακοθήκης, λίγη όμως. Με μια καλή έκθεση στο τόσο, δε βγάζει την υποχρέωση. Αν έχει οικονομικό πρόβλημα να το πει. Εθνική Πινακοθήκη είναι, όχι μια οποιαδήποτε ΑΕ, έχει υποχρεώσεις.

Ανώνυμος είπε...

Εθνική Πινακοθήκη είναι, όχι μια οποιαδήποτε ΑΕ, έχει υποχρεώσεις.

Nai, alla gia pio koino?
Eida tin ekthesi arhes Octovriou moni mou,
an ginotan opoudipote allou stin Europi, tha eprepe na perimeno 3-4 stin oura, gia na vgalo eisitirio.
Oxi oti m'aresei na perimeno se oures, den eimai treli!
anaferomai stin megali adiaforia tou koinou :-(

art tell-tale είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
art tell-tale είπε...

Ωχ, ήρθε κόσμος;!;!

Société anonyme, χάρηκα παρομοίως. Νομίζω ότι γνωριζόμαστε (;). Σωστά, εξαφανίζομαι - είναι που το ψάχνω ακόμα.

Ανώνυμε,
Πονεμένη ιστορία τα χρήματα που (δεν) δίνονται για τον πολιτισμό. Βλέπετε, ως κοινωνία έχουμε άλλες προτεραιότητες, αφήστε που μας φάγανε τα νεοφιλελεύθερα δόγματα.

Ανώνυμη,
Πέρασα σήμερα το πρωί έξω από την Πινακοθήκη και δεν υπήρχε καμία ουρά κυριακάτικα, και να φανταστείτε ότι η έκθεση έχει πάρει παράταση μέχρι τις 31 Οκτωβρίου λόγω «μεγάλης προσέλευσης». Πάντως, εκείνη την Κυριακή του Σεπτέμβρη που είδα την έκθεση είχε αρκετό κόσμο.
Σε κάθε περίπτωση, με κόσμο ή χωρίς, ένα δημόσιο ίδρυμα οφείλει να παρέχει ποιοτικές επιλογές.

Ανώνυμος είπε...

ahou..tin ehasa :/ elpizw na exei tipota kalo meta ton ianouario pu erhomai ellada

@anwnymi

teleutea fora bika Ethnki Pinakothiki ton Ianouario 2008, imoun egw (asynodeuti) kai 3-4 alloi (kai mou fanikan touristes apo alles hores), mou arese auti i monaksia alla na po ti alithia an imoun 100% moni mallon den tha mou arese kai toso, theloume na moirazomaste ton enthusiasmo mas akomi kai me pantelws agnwstous...

art tell-tale είπε...

annaf, αν δεν κάνω λάθος βρίσκεστε στο Λονδίνο. Σιγά μη σας λυπηθούμε, λοιπόν ;)

Ανώνυμος είπε...

Για την ιστορία, η πρέσα των Ντεγκά-Γαλάνη ανήκει στον Πέρδιο.